Otizm alanında kullanılan eğitim, terapi ve tedavi temelli uygulamalar çok çeşitlidir ve her geçen gün bunlara yenileri eklenmektedir. Tohum Otizm Vakfı web sitesinde bu uygulamaların en bilinenlerine ve yaygın olarak kullanılanlarına yer verilmiştir.

Eğitim, terapi ya da tedavi temelli bir uygulamanın yararı, bilimsel araştırma sonuçlarıyla ortaya konmalıdır. Ancak, bir uygulamayla ilgili yapılan her bilimsel araştırma, o uygulamanın işe yaradığını ya da yaramadığını gösteremez. Bir bilimsel araştırmanın sonuçlarının uygulamanın etkilerini gösterebilmesi için o araştırmanın iki özelliği taşıması gerekir:

1. Araştırma deneysel olmalıdır.*
   2. Araştırma ‘hakemli bilimsel dergide makale olarak yayımlanmış olmalıdır.**

Tohum Otizm Vakfı web sitesinde tanıtılan eğitim, terapi ve tedavi yöntemleri, yukarıda belirtilen özelliklere dayanarak şu şekilde değerlendirilmiştir:

Bu uygulamanın otizmli çocuklar üzerinde olumlu etkileri olduğunu gösteren deneysel araştırma henüz yoktur ya da yapılan deneysel araştırmalar bu yöntemin otizmli çocuklar üzerinde herhangi bir olumlu etkisi olmadığını göstermiştir.

* Deneysel araştırmalar, deneysel kontrol sağlanarak yürütülen ve neden-sonuç ilişkisi kurmaya olanak veren araştırmalardır.
** Hakemli bilimsel dergiler, her makalenin yayımlanması için birden fazla uzmanın hakemliğine başvuran bilimsel dergilerdir.

AYRES duyu bütünleme (SI: AYRES Sensory Integration) terapisi, 1972 yılında Ayres tarafından geliştirilmiştir. Duyu bütünleme çocuğun vücudu ve çevresinden aldığı görsel, işitsel ya da dokunsal duyusal bilgileri keşfederek bütünleştirmesine, kişisel yeteneklerini geliştirmesine ve vücudunu çevreye uygun olarak kullanmasına hizmet eden uygulamaları kapsar. Özellikle duyu işlemleme ve motor planlamadaki sorunlara yönelik olarak, kendini organize etmeyi, hareket etmeyi ve uyumsal davranışları geliştirmeyi sağlayan etkinlikleri kapsar. Genellikle ergoterapistler tarafından yürütülen duyu bütünleme etkinlikleri arasında; vücudu fırçalamak, dizleri ve dirsekleri sıkıştırmak, hamakta sallanmak vb. sayılabilir. Birde, duyu diyeti adı verilen uygulamalar söz konusudur. Duyu diyetine örnek olarak vücut çorabı ya da ağırlıklı yelek giymek verilebilir.

Otizmli çocukların küçük ve büyük kas, sosyal, dikkat okuma ve oyun becerilerinin gelişmesine katkı sağlamaktadır.

Kaynaklara Örnekler:

a) Nowell, S., Sam, A., Waters, V., Dees, R., & AFIRM Team. (2021). Ayres Sensory Integration®. The University of North Carolina at Chapel Hill, Frank Porter Graham Child Development Institute, Autism Focused Intervention Modules and Resources.

b) Steinbrenner, J. R., Hume, K., Odom, S. L., Morin, K. L., Nowell, S. W., Tomaszewski, B., Szendrey, S., McIntyre, N. S., Yücesoy-Özkan, S., & Savage, M. N. (2020). Evidence-based practices for children, youth, and young adults with Autism. The University of North Carolina at Chapel Hill, Frank Porter Graham Child Development Institute, National Clearinghouse on Autism Evidence and Practice Review Team.

Uygulamanın Değerlendirmesi:

Bu uygulamanın otizmli çocuklar üzerinde olumlu etkileri olduğunu gösteren çok sayıda deneysel araştırma vardır.

İşitsel bütünleştirme terapisi (AİT: Auditoıy Integration Training) 1970’li yıllarda Guy Berard tarafından Fransa’da geliştirilmiş olup, daha sonraları Tomatis, Earobics, Fast for Words gibi isimlerle de uygulanmaya başlamıştır. İşitsel bütünleştirme terapisinin başında çocuğun hangi frekanslara karşı aşırı hassas olduğu belirlenir ve terapi seanslarında bu frekanslardan arındırılmış olan müzikler çocuğa kulaklıklardan dinletilir. Bu terapinin bazı seslere ilişkin aşırı hassasiyeti ve davranış sorunlarını azalttığı yönünde araştırmalar olduğu gibi, işe yaramadığı ya da davranış sorunlarını artırdığı yönünde de araştırmalar vardır.

Altı deneysel araştırmanın verilerini tekrar inceleyerek 2006 yılında bir sistematik derleme çalışması yürüten Sinha ve arkadaşları, bu araştırmalarda çeşitli yöntemsel sorunlar olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Dolayısıyla, işitsel bütünleştirme terapisinin otizmli çocuklar üzerindeki etkilerinin henüz bilimsel temele dayanmadığına karar vermişlerdir.

Kaynaklara örnekler:

a) National Autism Center. (2015). Findings and conclusions: National standards project, phase 2. Randolph.

Uygulamanın Değerlendirmesi:
Bu uygulamanın otizmli çocuklar üzerinde olumlu etkileri olduğunu gösteren deneysel araştırma henüz yoktur ya da yapılan deneysel araştırmalar bu yöntemin otizmli çocuklar üzerinde herhangi bir olumlu etkisi olmadığını göstermiştir.

Müzik aracılı uygulamalar kapsayıcı eğitim ortamlarındaki günlük rutin ve etkinliklerde (örn., sabah okula gelindiğinde) kullanılabilmekte, çocukların günlük rutinlere dikkatlerini yöneltmelerini, bu rutinlere uyum sağlamalarını ve oyun gibi günlük etkinliklere katılımlarını desteklemektedir. Müzik aracılı uygulamalar 2020 yılında yayınlanan The National Clearinghouse on Autism Evidence and Practice (NCAEP) Raporu’na göre bilimsel temelli uygulamalara dahil olmuştur. Araştırmalar öğretime gömülen müzik aracılı uygulamaların otizmli çocukların taklit etme, yeni sözcükler öğrenme, özbakım, oyun ve müzik becerileriyle sosyal ve duygusal gelişimlerini desteklediğini göstermektedir.

Kaynaklara Örnekler:

 a) Çelik, S. (2021). Kanıt temelli uygulamalar I: Odaklanmış Müdahaleler. B. Sucuoğlu, H. Bakkaloğlu & M. Ç. Ökçün-Akçamuş (Eds.) Tanıdan Müdahaleye Otizm Spektrum Bozukluğu El Kitabı içinde (sf. 505-567). Vize Akademik.

b) Steinbrenner, J. R., Hume, K., Odom, S. L., Morin, K. L., Nowell, S. W., Tomaszewski, B., Szendrey, S., McIntyre, N. S., Yücesoy-Özkan, S., & Savage, M. N. (2020). Evidence-based practices for children, youth, and young adults with Autism. The University of North Carolina at Chapel Hill, Frank Porter Graham Child Development Institute, National Clearinghouse on Autism Evidence and Practice Review Team.

Uygulamanın Değerlendirmesi:

Bu uygulamanın otizmli çocuklar üzerinde olumlu etkileri olduğunu gösteren çok sayıda deneysel araştırma vardır.

Sanat terapisinde; resim, seramik, heykel vb. plastik sanatların bireyin kendini ifade etmesine aracılık ederek bireyin duygusal olarak rahatlamasını sağlaması hedeflenir. Diğer bir deyişle, sanat terapisi, bireyin başka yollarla ifade edemediği duygu ve düşüncelerinin sanatsal üretimlerle açığa çıkmasını sağlamaya çalışır.

Sanat şemsiyesi altındaki herhangi bir terapi yönteminin ana amacı, estetik yönün yaşanması ve ortaya çıkabilmesi için güvenli ve yargılamayan bir ortamın oluşturulmasıdır. Sanatsal etkinliğin doğası, etkin şekilde bir nesne ile uğraşmayı, risk almayı ve bireyin kendini ifade etmesini içermektedir. Sanat yapılırken; şekillerin ve hacmin bilişsel gelişime; renklerin, kokuların ve dokuların duyulara; genel sürecin ise fiziksel koordinasyona yararı olduğu varsayılır. Böylece, hem estetik farkındalığın, hem de çeşitli becerilerin gelişmesi beklenir. Sanatın, çocuğu cesaretlendirerek, onu teşvik ederek iletişim yolunu açacağı umut edilir.

Otizmli çocuklarda sanat terapisinin etkilerini araştıran araştırmalara ihtiyaç vardır.

Kaynaklara Örnekler:

a) https://asatonline.org/for-parents/learn-more-about-specific-treatments/art-therapy/

Uygulamanın Değerlendirmesi:
Bu uygulamanın otizmli çocuklar üzerinde olumlu etkileri olduğunu gösteren deneysel araştırma henüz yoktur ya da yapılan deneysel araştırmalar bu yöntemin otizmli çocuklar üzerinde herhangi bir olumlu etkisi olmadığını göstermiştir.

Drama terapisinde amaç, sahne sanatlarında yer alan rol oynama, öykü anlatma vb. etkinlikleri kullanarak kişilerin duygusal gelişimlerine ve kendilerini ifade etmelerine katkıda bulunmaktır. Drama terapisi sırasında uygun olmayan davranışlar da çeşitli yaratıcı hareketlere dönüştürülmeye çalışılır. Terapiden beklenen yararlardan biri de bireyin yaratıcı kapasitesine ulaşmasına yardım etmektir. Bazı oyun yöntemleriyle nesneleri araç olarak kullanarak, insanlarla ilişki kurmak geliştirilmeye çalışılır.

Drama tabanlı müdahaleler, otizmli bireylerde sosyal, iletişim ve duygusal becerileri geliştirmede faydalı olabilse de, bu uygulamaların bilimsel temelli uygulamalar arasında kabul edilmesi için daha fazla nitelikli ve deneysel araştırmaya ihtiyaç vardır.

Kaynaklara Örnekler:

a) www.dramatherapycentral.com/index.php?option=com_content&view=article&id=137:drama-therapy-with-clients-on-the-autism-spectrum&catid=56:articles&Itemid=195

b) https://www.autism.org.uk/advice-and-guidance/topics/strategies-and-interventions

Uygulamanın Değerlendirmesi:
Bu uygulamanın otizmli çocuklar üzerinde olumlu etkileri olduğunu gösteren deneysel araştırma henüz yoktur ya da yapılan deneysel araştırmalar bu yöntemin otizmli çocuklar üzerinde herhangi bir olumlu etkisi olmadığını göstermiştir.

Otizmli çocukların tedavisinde hayvan-çocuk etkileşimi kurarak, çocukta duyusal açıdan gelişme sağlamayı hedefleyen terapilerdir. Ata binme, yunuslarla terapi gibi uygulama türleri vardır. Bu terapilerle ilgili olarak yürütülen çalışmalarda genellikle otizmli çocukların kaygı ve stres düzeylerinin azaltılmasında yararları olabileceği savunulmaktadır. Ancak, olumlu etkilerini ortaya koyan araştırmalar yoktur. Diğer taraftan, hayvan hakları savunucuları da hayvanların zaten çocuk için de olumlu etkileri olmayan bu tür uygulamalara maruz kalmalarına tepki göstermektedir.

Kaynaklara Örnekler:

a) https://asatonline.org/for-parents/learn-more-about-specific-treatments/animal-therapy/

Uygulamanın Değerlendirmesi:
Bu uygulamanın otizmli çocuklar üzerinde olumlu etkileri olduğunu gösteren deneysel araştırma henüz yoktur ya da yapılan deneysel araştırmalar bu yöntemin otizmli çocuklar üzerinde herhangi bir olumlu etkisi olmadığını göstermiştir.