Otizmlilere Kimler Eğitim Verebilir?

Otizm spektrum bozukluğu (OSB) tanılı öğrencilerle çalışacak özel eğitim öğretmenleri, temel düzeyde genel ve özel eğitim bilgi ve becerisine sahip olmalıdırlar.

OSB tanılı öğrenciler yalnızca Türkiye’de değil dünyanın hemen her yerinde, özel eğitim çabalarından en az yararlanan özel gereksinimli öğrenci grubunu oluşturmaktadır. OSB tanılı öğrencilerle çalışacak özel eğitim öğretmenleri, temel düzeyde genel ve özel eğitim bilgi ve becerisine sahip olmalıdırlar (ör., bireyselleştirme, sınıf yönetimi, etkili öğretim vb.). Bu öğrencilerle çalışacak özel eğitim öğretmenlerinin sahip olmaları gereken özel nitelikler şunlardır:

(a) OSB tanılı öğrencilerin özellikleri ve gereksinimlerine hakim olma,

(b)  sosyal etkileşim becerisi kazandırmaya dayalı öğretim yöntemlerini (ör., sosyal öyküler, videoyla model olma vb.) uygulama,

(c)  iletişim becerisi kazandırmaya dayalı öğretim yöntemlerini (ör., ADİS, replikli öğretim, vb.) uygulama,

(d)  bağımsız yaşam becerisi kazandırmaya dayalı öğretim yöntemlerini (ör., etkinlik çizelgeleri, toplum temelli öğretim vb.) uygulama,

(e)  duyusal ve çevresel düzenlemeler (ör., görsel stratejiler, rutinler vb.) yapabilme,

(f)  davranış sorunlarına karşı olumlu davranışsal destek stratejilerini uygulama,

(g) sunduğu öğretime ilişkin veri toplama yöntemlerini uygulama,

(h) diğer öğretmen ve uzmanlarla ve aile bireyleriyle birlikte hareket etmek için ekip çalışması yürütebilme,

OSB tanılı öğrencilere, özellikle de Asperger sendromlular dışında kalan gruba yönelik eğitim çalışmaları, çok farklı biçim ve içeriklerde çalışmayı gerektirebilmektedir. Örneğin, pek çok çocuk, çok erken yaşta, bire-bir, yoğun ve kesintisiz davranışsal eğitim aldığında en hızlı ilerlemeyi gösterebilmektedir. Ya da, grup içinde çok yoğun bire-bir davranışsal eğitim verilmesi gerekebilmektedir. Tüm bu özellikler, OSB tanılı öğrencilerle çalışacak öğretmenlerin çok özel donanımlara sahip olmalarını gerektirmektedir.

Türkiye’de OSB tanılı öğrencilere yönelik öğretmen veya uzman yetiştirmek amacıyla lisans ve lisansüstü düzeyde özel programlar bulunmaktadır. Lisans düzeyinde bu programlar genellikle “Özel Eğitim Öğretmenliği” programları içinde genel bir çerçevede ele alınmaktadır. Fakat OSB tanılı öğrencilerin eğitim gereksinimleri, diğer özel eğitim gruplarının ihtiyaçlarından farklılık göstermektedir. Bu nedenle, genel özel eğitim alanında çalışan öğretmenler, OSB tanılı öğrencilerle çalışırken daha spesifik bilgi ve becerilere ihtiyaç duyabilir. Türkiye’de sınırlı da olsa bazı üniversiteler, otizm eğitimi odaklı yüksek lisans ve doktora programları sunmaktadır. Bununla birlikte özel eğitim alanında yüksek lisans ve doktora programları mevcuttur ve bu programlar kapsamında OSB üzerine uzmanlaşmak da mümkündür.

Çocuğun eğitsel değerlendirilmesi yapıldıktan sonra yaşına göre bir eğitim planlanması yapılır ve koordinasyonu rehberlik araştırma merkezi (RAM) bünyesindeki özel eğitim hizmetleri kurulu tarafından gerçekleştirilir.

Eğer çocuğunuz 3 yaşından küçükse ve otizm spektrum bozukluğu (OSB) tanısı almışsa, erken çocukluk dönemi eğitimi alabilir. Bu eğitim, çocuğun doğrudan eğitimi, çocuğun eğitimine katkı sağlamak amacıyla ailenin bilgilendirilmesi ve desteklenmesi yoluyla okul ve kurumlarda veya gerektiğinde evde yürütülür. Eğitimin planlanması ve koordinasyonu RAM bünyesindeki  Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu tarafından yapılır.

Eğer çocuğunuz 3-6 yaşları arasındaysa, okul öncesi özel eğitim alabilir. Özel eğitim gerektiren çocukların okul öncesi eğitimi zorunludur.

Okul öncesi eğitim, mümkünse tipik gelişim gösteren çocukların devam ettiği kreş ya da anaokulu gibi okul öncesi eğitim kurumlarında kaynaştırma yoluyla sağlanır. Kaynaştırmadan yararlanamayan OSB tanılı çocuklar ise okul öncesi düzeyde eğitim veren özel eğitim kurumlarına devam etmelidir.

37-66 ay arasındaki çocukların öğrenim gördüğü okul öncesi kurumları “Özel Eğitim Anaokulu”, özel eğitim okul ve kurumları bünyesinde 48-66 ay arasındaki çocuklar için açılan sınıflar ise “anasınıfları” olarak isimlendirilmektedir. E-okul sistemi üzerinden kaydı yapılan özel eğitime ihtiyaç duyan çocuklar için zorunlu olan okul öncesi eğitim süresi, Özel Eğitim Değerlendirme Kurul Raporu ile Eylül ayı sonu esas alınarak 78 aya kadar uzatılabilmektedir. Çocuk velisinin resmi başvurusu doğrultusunda, il/ilçe özel eğitim hizmetleri kurulu kararıyla uygun kuruma yerleştirilebilir.

Eğer çocuğunuz 6-10  yaş aralığında ise, tipik gelişim gösteren çocuklarla birlikte bir ilkokulda (temel eğitimde) kaynaştırma eğitimi alabilir. Bunun mümkün olmadığı durumlarda temel eğitim ilkokulu bünyesindeki bir özel eğitim sınıfına ya da Özel Eğitim Uygulama Okulu I. Kademe programına devam edebilir. Zorunlu eğitimin 12 yıla çıkarılmasıyla ilkokula başlama yaşı 66 aya çekilirken, özel eğitime ihtiyacı olan çocukların gelişimsel özellikleri dikkate alınarak okul öncesi eğitim süreleri 78 aya kadar uzatılabilmekte, böylece bu çocukların ilkokula 79. ayda başlamaları sağlanabilmektedir.

Eğer çocuğunuz 10-14 yaş aralığında ise  ve bir ilkokul diplomasına sahipse,  ortaokul eğitimini kaynaştırma uygulamaları yoluyla akranları ile bir arada bir ortaokulda (temel eğitimde) sürdürebilir. Bunun mümkün olmadığı durumlarda temel eğitim ortaokulu bünyesindeki bir özel eğitim sınıfına ya da Özel Eğitim Uygulama Okulu II. Kademe programına devam edebilir.

Eğer çocuğunuz 15-23 yaş aralığında ise  ve ortaokul diplomasına sahipse, liseyi kaynaştırma uygulamaları yoluyla akranları ile bir arada genel ve mesleki kurumlarda ya da temel eğitim bünyesindeki lisenin özel eğitim sınıfında sürdürebilir.  Bunun mümkün olmadığı durumlarda ise bir Özel Eğitim Uygulama Okulu III. kademeye devam edebilir.

Zorunlu öğrenim çağında olup da özel eğitime ihtiyacı olan bireyler için ortaöğretimin zorunlu eğitim kapsamına alınması nedeniyle evde ve hastanede eğitim hizmeti bu kademede de verilecek, hastane ilköğretim okulu olarak sürdürülen eğitim ve öğretim hizmetlerini ilkokul, ortaokul ve lise kademelerinde de ‘Hastane Sınıfı’ olarak düzenlenmektedir.

Zorunlu öğrenim çağı dışında kalan ve genel eğitim programlarından yararlanamayacak durumda olan OSB tanılı bireyler  temel yaşam becerilerini geliştirmek, topluma uyum sağlamak ve iş ve mesleğe yönelik beceriler kazanmak amacıyla farklı konu ve sürelerde meslek kurslarına devam edebilir. Ayrıca, aileler bulundukları ilin valiliğine otizmli çocukları için halk eğitim merkezlerinde meslek kursu açılması talebinde bulunabilirler.

 Çocuğun eğitsel değerlendirilmesi yapılır ve yaş durumu da göz önünde bulundurularak kaynaştırma eğitimi, özel eğitim sınıfı, özel eğitim anaokulu ve özel eğitim uygulama okulu olmak üzere uygun eğitim ortamlarına yönlendirilir.

Kaynaştırma, özel eğitim gerektiren çocukların eğitimlerini tipik gelişim gösteren çocukların devam ettiği temel eğitim okullarında akranları ile aynı ortamda sürdürmeleridir. Özel eğitim gerektiren çocuk okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve ortaöğretim kurumlarında kaynaştırma eğitimi alabilir. Kaynaştırmaya devam eden özel eğitim öğrencilerine ve bu öğrencilerin öğretmenlerine gerekli destek hizmetler devlet tarafından sağlanmalıdır. Destek hizmetler, özel eğitim öğrencilerinin kaynaştırma ortamlarına uyum sağlamalarına yada ders programlarında gerekli düzenlemelerin yapılmasına yönelik hizmetlerdir.

Özel eğitim gerektiren çocuk okuldaki zamanının tümünü tipik gelişim gösteren akranlarıyla aynı sınıfta geçirebileceği gibi (tam zamanlı kaynaştırma), okuldaki zamanının bir bölümünü özel eğitim sınıfında da geçirebilir (yarı zamanlı kaynaştırma). Çocuğun tam zamanlı olarak mı yoksa yarım zamanlı olarak mı eğitim almasının daha uygun olacağına, çocuğun eğitim performansına ve öncelikli ihtiyaçlarına göre ilgili kurullar ve aile tarafından karar verilir.

Çocuğun takip ettiği program temel alınarak eğitim performansı ve ihtiyaçları doğrultusunda Bireysel Eğitim Programı (BEP) hazırlanır. BEP hazırlanması amacıyla çocuğun devam ettiği okul ya da kurumda bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) geliştirme birimi oluşturulur.  BEP geliştirme birimi, okul müdürü veya müdür yardımcısının başkanlığında;

1. Öğrencinin velisi (anne/baba/yasal vasi)
2. Öğrencinin sınıf öğretmeni
3. Öğrencinin dersini okutan alan öğretmenleri
4. Rehber öğretmen/psikolojik danışman
5. Gerektiğinde özel eğitim değerlendirme kurulundan bir üye
6. Öğrencinin kendisi*
7. Mesleki eğitim veren özel eğitim okullarında meslek derslerini okutan bir alan öğretmeninden oluşur.

Ayrıca okul dışından uzmanların görüşlerine ihtiyaç duyulması halinde öğrencinin destek hizmet aldığı kişiler (fizyoterapist, psikolog vb.) BEP geliştirme birimi toplantılarına görüş ve önerilerine başvurmak amacıyla davet edilebilir

 

* Öğrencinin BEP geliştirme birimi toplantısına katılımı zorunlu değil ancak mümkün olduğu kadar öğrencinin toplantılara katılımı desteklenmelidir.

Kaynaştırma yoluyla eğitim uygulamaları yapılan okul ve kurumlarda öğrencinin yetersizliğine uygun fiziksel, sosyal ve psikolojik ortam düzenlemeleri yapılır. Bu okul ve kurumlarda öğrenciye verilen eğitim hizmetlerinin etkin bir biçimde yürütülebilmesi amacıyla özel araç-gereçler, eğitim materyalleri, öğretim yöntemleri ve öğrenci başarısını değerlendirme yöntemleri kullanılır; ayrıca, destek eğitim odası açılır. Kaynaştırma uygulamaları yapılan okul ve kurumlardaki personel, diğer öğrenciler ve onların aileleri; özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin özellikleri hakkında RAM ve okuldaki BEP geliştirme birimindeki ilgili kişiler tarafından bilgilendirilir. Okul ve kurumlarda, kaynaştırma yoluyla eğitim alacak öğrencilerin bir sınıfa en fazla iki öğrenci olacak şekilde eşit olarak dağılımı sağlanır.

Kaynaştırma yoluyla eğitimlerine devam eden öğrencilerin destek eğitim hizmeti almaları için gerekli düzenlemeler okul tarafından yapılır. Bu doğrultuda destek eğitim hizmetleri, sınıf içi yardım şeklinde olabileceği gibi destek eğitim odalarında da verilebilir.

Özel eğitim sınıfları, temel eğitim bünyesindeki resmi ve özel okulların içinde özel eğitim gerektiren öğrenciler için açılan sınıflardır. Hangi okullarda hangi engel gruplarına yönelik özel eğitim sınıfları açılacağına İl Milli Eğitim Müdürlükleri karar verir. Otizmli çocuklar için açılan özel eğitim sınıflarında sınıf mevcudu en fazla 4 öğrencidir. Özel eğitim sınıfını tamamlayan öğrencilere diploma verilmez, okur-yazarlık belgesi verilir.

Özel eğitim anaokulları, özel eğitim gereksinimi olan 36-66 aylık çocuklara yönelik eğitim veren kurumlardır. Bu okullarda, çocukların bireysel ihtiyaçlarına uygun eğitim programları ve destek hizmetleri sunulur. Çocuğun özel eğitim gereksinimi olduğunu belirten RAM raporu gereklidir. Bu rapor, çocuğun eğitsel değerlendirmesi sonucunda düzenlenir. Velinin yazılı talebiyle kayıt işlemleri başlatılır. Bu okulların temel amacı, özel eğitim gereksinimi olan çocukların:

• Günlük yaşam ve öz bakım becerilerini geliştirmek,
• Dil ve iletişim becerilerini artırmak,
• Sosyal becerilerini desteklemek,
• Akademik hayata ve topluma uyumlarını sağlamaktır.

 

Özel eğitim anaokullarında sınıf mevcudu, öğrencilerin ihtiyaçlarına göre düzenlenir. Örneğin, otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar için sınıf mevcudu en fazla 4 öğrenci olacak şekilde planlanır. Özel eğitim anaokulları, çocukların bireysel ihtiyaçlarına göre eğitim programları sunarak, onların gelişimlerini desteklemeyi hedefler. Bu süreçte, ailelerin rehberlik hizmetlerinden yararlanmaları ve çocuklarının ihtiyaçlarına uygun eğitim ortamlarını seçmeleri önem taşır.

Zorunlu öğrenim çağında olup temel eğitim okullarındaki I. II. ve III. kademedeki (ilkokul, ortaokul ve lise) programlara devam edemeyecek özelliklerde olan otizmli öğrenciler için resmî ve özel özel eğitim uygulama okulları açılır. Özel eğitim uygulama okulları gündüzlü eğitim kurumlarıdır. Bu kurumlarda eğitim-öğretim hizmetlerinin yürütülmesinde aşağıdaki hususlar dikkate alınır:

• Özel eğitim uygulama okullarında bireylerin öz bakım ve günlük yaşam becerileri ile işlevsel akademik becerilerini geliştirmek ve topluma uyumlarını sağlamak amacıyla Bakanlıkça hazırlanmış özel eğitim programı uygulanır. Bu program temel alınarak her çocuk için bireyselleştirilmiş eğitim programı (BEP) hazırlanır. Bu bireylerin başarılarının değerlendirilmesinde BEP’lerde yer alan amaç ve davranışlar dikkate alınır.
• Özel eğitim uygulama okullarında; tuvalet eğitimini kazanamamış, yoğun davranış problemleri gösteren ve grup eğitimine uyum sağlayamayan öğrencilerin grup eğitimine hazırlanması amacıyla bire bir eğitim uygulaması yapılır. Bire bir eğitim uygulaması kapsamındaki öğrenciler grup eğitimine katılmazlar. Bu öğrencilere verilecek eğitimin süresi ve haftalık ders saati sayısı Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu tarafından belirlenir.

* Özel eğitim uygulama okullarına devam eden her öğrenci için yılda iki defa olmak üzere bireysel gelişim raporu hazırlanır. Bu rapor yarıyıl ve öğretim yılı sonunda karneyle birlikte öğrenci velisine gönderilir. Öğrencinin gelişiminin ailesi tarafından izlenerek eğitimde sürekliliğin sağlanması amacıyla hazırlanan raporda; öğrencinin BEP’inde yer alan bilgi ve becerileri kazanım düzeyi ayrıntılı olarak gösterilir. Karneler ve bireysel gelişim raporları sınıf öğretmenleri tarafından hazırlanır. Özel eğitim uygulama okullarına devam eden öğrenciler başarısız notla değerlendirilemez.

Özel eğitim uygulama okullarına devam eden öğrencilerin kaynaştırma uygulamaları kapsamında, tipik gelişim gösteren akranlarının devam ettiği okul ve kurumlarda bazı derslere ve sosyal etkinliklere katılması mümkündür. Bu amaçla otizmli çocuğunuz için RAM’a başvurabilirsiniz. Türkiye’de 1076 adet özel eğitim uygulama okulu bulunmaktadır.