Doğru Bilinen Yanlışlar

Otizm spektrum bozukluğu ülkemizde hem farklı algılanıyor hem de yanlış biliniyor. Otizmle ilgili doğru bilinen yanlışları ve doğruları bu bölümde bulabilirsiniz.

Yanlış: Aşılar otizme neden olur.

Doğru: Aşılar ile otizm arasındaki ilişkiyi inceleyen çok sayıda araştırmada çocukluk aşıları ile otizmli olma olasılığı arasında anlamlı bir ilişki bulunamamıştır. Diğer taraftan aşılama özellikle çocukluk çağı hastalıkları açısından kamu sağlığını önemli ölçüde güven altına alan bir uygulamadır ve aşılamada yaygınlık oranı arttıkça çocuklarda görülen çocukluk çağı hastalıklarında azalma ya da çocukta hastalık gerçekleşse bile hastalığın seyrinde hafifleme görülmektedir. Aşılamanın reddedildiği durumlarda çocukların otizmden daha büyük bir risk altında, ölüm riski altında, olduğu ifade edilmektedir. Otizm – Aşılar Arasındaki İlişki Bilgi Notu İçin Tıklayınız.

Yanlış: Otizm tanısı sadece 3 yaş ve sonrasında koyulur.

Otizm, doğuştan gelen ve genellikle yaşamın ilk yıllarında ortaya çıkan nöro-gelişimsel bir farklılıktır. Dikkatli gözlem ve değerlendirme ile çocuklarda 6-12. aydan itibaren otizm belirtileri fark edilebilir. Günümüzde belirtilerin fark edilmesiyle birlikte otizm tanısı alınabilirken, tanı için en uygun zamanlar 18 ay ve sonrası olabilmektedir.

Yanlış: Otizmli bireyler dahi/üstün zekalıdır.

Doğru: Her birey otizmden farklı düzeylerde etkilenmektedir. Bazı otizmli bireyler güçlü bir hafızaya ya da resim yapmak gibi farklı ve sıradışı yeteneklere sahip olabilirler. Bu tür üstün yeteneklerin olması durumunda kişiye savant otizmli denilmektedir ve bu durum otizm popülasyonunda her 10 bireyden 1’inde (1:10) görülmektedir. Ancak otizmli bireylerin çoğu bu yeteneklere sahip değildir. Bununla birlikte otizmli bireylerin %55’ine farklı düzeylerde zihin yetersizliği eşlik etmektedir.

Yanlış: Anne-babanın ilgisiz davranışları otizme neden olur.

Doğru: Otizm doğuştan gelen nöro-gelişimsel bir farklılıktır. Anne –  babanın ilgisiz davranışları gibi doğumdan sonra yaşanan çevresel değişkenler doğrudan otizme neden olmaz.

Yanlış: Hepsinin dış görünüşleri aynıdır.

Doğru: Otizm fiziksel özelliklere göre ayırt edilen bir farklılık değildir ve otizmli çocukların tümü birbirinden farklı fiziksel özelliklere sahiptir.

Yanlış: Hepsi üstün yeteneklidir.

Doğru: Otizm spektrum bozukluğu tanılı bireylerin pek azında (yaklaşık %10) çok güçlü bellek, müzik yeteneği vb. üstün yeteneklere rastlanır. Savant Sendromu ile ilgili bilgi notu için tıklayınız.

Yanlış: Konuşma becerilerine sahip değildirler.

Doğru: Otizmli bireylerin konuşma becerileri bireyden bireye değişiklik gösterir. Bazı otizmli bireyler akıcı bir şekilde konuşabilirken, bazıları sınırlı kelime dağarcığına sahiptir ya da hiç konuşamayabilir. Konuşma becerileri, bireyin otizmden ne ölçüde etkilendiğine ve erken müdahale ile destek alıp almadığına bağlı olarak farklılık gösterebilir.

Yanlış: Down sendromlu çocuklara benzerler.

Doğru: Otizm ve Down Sendromu birbirinden oldukça farklıdır.

Yanlış: Otizmin nedeni akraba evliliğidir.

Doğru: Otizmin nedeni günümüzde hala bilinmemekle birlikte genetik ve çevresel temelleri olabileceği görüşü hakimdir. Akraba evliliği, bazı çekinik genlerin baskın hale gelmesine neden olabilir.

Yanlış: İlaç kullanarak iyileşirler.

Doğru: Otizmin bilinen tek etkili tedavisi, erken yaşta başlanan ve yoğun şekilde sürdürülen eğitimdir. İlaçlar, otizmin ana belirtilerini tedavi etmez; ancak eşlik eden dikkat eksikliği, hiperaktivite, kaygı veya uyku sorunları gibi durumların yönetiminde destekleyici olarak kullanılabilir.

Yanlış: Otizmliler “Rain Man” dir.

Doğru: Otizm her bireyi farklı düzeylerde etkiler. Bazı otizmli bireyler güçlü bir hafıza ya da belirli alanlarda olağanüstü yetenekler sergileyebilirken, diğerleri iletişim, sosyal etkileşim ve günlük yaşam becerilerinde daha fazla desteğe ihtiyaç duyabilir. “Rain Man” filmi, yalnızca otizmin belirli bir yönüne odaklanmış bir hikaye sunar ve otizmin genel bir temsili değildir.

Yanlış: Otizm bir bağırsak hastalığıdır.

Doğru: Otizm spektrum bozukluğu doğuştan gelen nöro-gelişimsel bir farklılıktır. Bazı otizmli bireylerde sindirim sorunları görülebilir; ancak bu durum, otizmin nedeni değil, eşlik eden bir sağlık problemi olarak değerlendirilir.

Yanlış: Otizm soğuk anne-baba tutumundan oluşur.

Doğru: 1950’lerde duygusal yakınlıktan yoksun olan anneler için öne sürülen “buzdolabı anne” varsayımı çok uzun yıllar önce çürütülmüştür. Bu varsayımın aksine, otizm nörogelişimsel bir farklılıktır ve genetik ile çevresel faktörlerin etkileşiminden kaynaklandığı bilimsel olarak kanıtlanmıştır.

Yanlış: Otizm hastalıktır ve iyileşir.

Doğru: Otizm, bir hastalık değil, yaşam boyu süren nöro-gelişimsel bir farklılıktır. Erken müdahale ve uygun eğitimle, otizmli bireyler önemli gelişim gösterilebilir, ancak bu durum bir “iyileşme” olarak tanımlanmaz. Otizmli bireyler, yaşamları boyunca farklı ihtiyaçlara ve yeteneklere sahip olacak şekilde desteklenebilir.

Yanlış: Otizmli bireyler acı hissetmezler.

Doğru: Otizm spektrum bozukluğuna sahip bireyler duyusal uyaranlara karşı yüksek ya da düşük duyarlılığa sahip olabilmektedir.

Yanlış: Otizm kısa süreli eğitimle geçer.

Doğru: Otizm genellikle yaşam boyu süren nöro-gelişimsel bir farklılıktır. Erken dönemde başlanan yoğun ve etkili bir eğitimle bireylerin yaşam kalitesi ve becerileri artırılabilir. Bu eğitimin süresi bireyin yaşamında ne kadar desteğe gereksinim duyabileceği ve otizmden ne kadar etkilendiğine göre değişebilmektedir.

Yanlış: Otizmli çocuklar sarılmayı sevmez.

Doğru: Otizmli çocukların fiziksel temasla ilgili tercihleri bireyseldir; bazıları sarılmayı severken, bazıları farklı şekillerde sevgi göstermeyi tercih edebilir. Önemli olan, onların sınırlarına saygı duyarak güvenli ve destekleyici bir iletişim kurmaktır.

Yanlış: Dönen nesnelere bakıyorsa kesin otizmlidir.

Doğru: Tekrarlayan davranışlar, birçok çocukta gelişimsel bir aşama olarak görülebilir ancak sadece tekrarlayan davranışlara ilgi duymak çocuğun otizmli olduğunu söylemek için yeterli değildir. Otizm tanısı, yalnızca uzman değerlendirmesiyle ve iletişim, sosyal etkileşim gibi birden fazla alandaki farklılıkların bütüncül olarak incelenmesiyle konulabilir.

Yanlış: Otizm diyetle iyileşir.

Doğru: Diyetler bazı otizmli bireylerin sağlık durumlarını desteklemekte yardımcı olabilir. Ancak diyetler otizmi iyileştirmez ya da tedavi etmez. Otizmin tek tedavisi erken ve yoğun eğitimdir. Bilimsel temelli eğitim ve terapi yaklaşımları, otizmli bireylerin gelişiminde en etkili yöntemlerdir.

Yanlış: Otizmliler çok yaşamazlar.

Doğru: Otizm, yaşam süresini kısaltan bir durum değildir. Otizmli bireylerin yaşam süresi, toplumda yanlış anlaşılan bir konudur; çoğu otizmli birey sağlıklı bir yaşam sürebilir, uygun destek ile yaşam kaliteleri artırılabilir.

Yanlış: Otizmli çocuklar saldırgandır.

Doğru: Otizmli çocuklar saldırgan değildir; ancak iletişim güçlükleri veya duyusal hassasiyetler nedeniyle bazen farklı şekillerde tepki gösterebilirler. Onları anlamaya yönelik bir yaklaşım ve profesyonel destek, bu tür durumların önlenmesinde kilit rol oynar. Bununla birlikte otizmli bireyler kasıtlı biçimde şiddete uğramak açısından risk altındadırlar.

Yanlış: Otizm travma sonucu oluşur.

Doğru: Otizm, doğuştan gelen nöro-gelişimsel bir farklılıktır ve travma gibi sonradan yaşanan olaylar otizme neden olmaz. Bununla birlikte, otizmli bireyler de herkes gibi travma yaşayabilir, bu yüzden onların duygusal ve psikolojik iyi oluşlarına dikkat etmek önemlidir.

Yanlış: Otizmin sebebi çalışan annedir.

Doğru: Otizm genetik temelli bir farklılıktır ve çevresel etkenlerin sonucunda oluştuğu düşünülmektedir.

Yanlış: Otizm bulaşıcıdır.

Doğru: Otizm, bulaşıcı bir hastalık değildir; genetik faktörler ve çevresel etmenlerin etkileşimi sonucu gelişen nörogelişimsel bir farklılıktır. Her bireyin otizm deneyimi farklıdır ve bu durum, kişiden kişiye geçmez.

Yanlış: Otizmliler bilişsel engellidir.

Doğru: Otizm iletişim ve sosyal etkileşim becerilerde yetersizlik, tekrarlayan hareketler ve sınırlı/yoğun ilgi alanları olarak kendini göstermektedir. Otizmli bireylerin yarısından fazlasında çeşitli bilişsel sorunlar da görülebilir.

Yanlış: Otizmin sebebi aşırı televizyon izlemektir.

Doğru: Otizm doğuştan gelen ve yaşamın ilk yıllarında ortaya çıkan nöro-gelişimsel bir farklılıktır. Telefon, tablet, bilgisayar ve televizyon ile geçirilen zaman otizmin doğrudan nedeni değildir. Ekran otizm yapmaz ancak ekrana maruz kalmak çocuğun otizm şiddetini arttırabilir.

Yanlış: Otizmliler hiperaktiftir.

Doğru: Alanyazında otizm spektrum bozukluğunun ve dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun birbirine eşlik eden (komorbite) olduğuna dair önemli bulgular yer almaktadır ancak her otizmli birey hiperaktif değildir. Otizmli bireylerin davranışları ve enerji seviyeleri büyük farklılıklar gösterebilir. Bazı otizmli bireylerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite görülse de bu durum tüm otizmli bireyler için geçerli değildir. Her bireyin özellikleri kendine özgüdür ve bu yüzden genelleme yapmak yanıltıcı olabilir.

Yanlış: Aspergerliler üstün yeteneklere sahiptir.

Doğru: Asperger tanılı bireyler müzik, tarihi meteoroloji gibi özel bir takım konularda takıntı derecesinde ilgili ve bilgi sahibi olabilir, ancak genel olarak normalden daha fazla zeka puanına sahip değillerdir.

Yanlış: Otizm bir huydur, aileden geçer.

Doğru: Otizmin genetik temelli ve çevresel etkenlerin sonucunda oluştuğu düşünülmektedir.