Savant Sendromu, ilk olarak Down Sendromunu da tanımlayan Dr. Langdon Down tarafından tanımlanmıştır. 1887 yılında zihinsel yeteneklerinde önemli bozukluklar olduğu halde, olağanüstü belleğe sahip bireyleri tanımlamak için “idiot savant” terimini (düşük zekalı anlamına gelen idiot ve Fransızca’dan bilmek/bilge anlamlarına gelen savoir kökünü kullanarak) kullanmıştır. Uygun olmayan çağrışımları ve olumsuz vurgusu nedeniyle bu terim günümüzde kullanılmamakta olup yerine Savant Sendromu kullanılmaktadır. Başka bir terim olarak ‘Otistik Savant’ da kullanılmakla beraber bu terim de yanlış yönlendirmeye açıktır. Çünkü otizm ile aralarında güçlü bir ilişki olmasına rağmen tüm savantlar otizmli değildir. Savant sendromu gösteren bireylerin yaklaşık %50’si otizm popülasyonundan gelmektedir. Diğer %50’sinin ise gelişimsel yetersizlik popülasyonundan ya da merkezi sinir sistemi bozukluğu olan bireylerden geldiği bilinmektedir. Otizm popülasyonunun yaklaşık %10’unda Savant sendromu görülmekte diğer gelişimsel yetersizlik kategorilerinin ise %1’inden azında görülmektedir. Savant sendromunu anlayabilmek için otizmin ne olduğunun da iyi düzeyde bilinmesi gerekir.
Otizm bir nöro-gelişimsel bozukluk olup kendini başkalarıyla sosyal etkileşimde yetersizlik ve sınırlı ilgi ve tekrarlayıcı davranışlarla göstermektedir. Otizm bir akıl hastalığı ya da ruhsal bozukluk değildir. Otizmin nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte genetik temelleri olduğu varsayılmaktadır. Ancak, henüz genetik mekanizması anlaşılabilmiş değildir. Erkek çocuklarında kız çocuklarına göre dört ya da beş kat daha fazla görülmektedir. Yüksek işlevli otizmli olarak adlandırılan grupta zihinsel beceriler normal ya da normal üstü olmakla birlikte düşük işlevli otizmli bireylerde zihinsel beceriler normalin altındadır. Otizmli bireylerin %30-40’ında zihinsel işlevlerde gerilik vardır. Nedenleri tam olarak anlaşılamadığı için henüz etkili bir tedavi yöntemi yoktur. Bilinen en etkili tedavi eğitimdir. Eğitimde amaç otizmin belirtilerini gidermek ve yetersizlik sergiledikleri alanlarda yeni ve olumlu davranışlar kazandırmaktır. Erken eğitim otizmli bireylerde son derece önemlidir. Nitelikli erken eğitim uygulamalarında uygulamalı davranış analizi temelli uygulamalar yürütülmektedir. Araştırmalar, nitelikli erken eğitim alan otizmli bireyler yaşamlarına minimum düzeyde destek ile devam edebildiklerini gösterir niteliktedir.
Savant otizmliler diğer otizmli bireyler tarafından sergilenmeyen oldukça sıra dışı becerileri sergileyen bireyler için kullanılmaktadır. Savant becerilerinin çok farklı biçimleri vardır. En yaygın olarak görülenleri matematik ve hesaplama becerileri, üstün bellek becerileri, sanatsal beceriler ve müzik becerileridir. Dil becerileri, sıra dışı duyusal ayırt etme, istatistik, bilgisayar gibi bir konuda çok müthiş bir bilgi birikimine sahip olma gibi beceriler daha nadiren görülmektedir. Otizmli bireylerde sıklıkla takvim becerilerinde (örn., herhangi bir yılda 15 Ocak tarihinin hangi güne denk geldiği sorusuna hemen o saniyede doğru yanıt verme vb) savant özellikler görülmektedir. Aynı zamanda çarpma, bölme becerileri ve karekök hesaplama gibi becerileri zihinden ve çok hızlı bir biçimde yapabilmektedirler. Hangi beceride üstün özellikler sergilenirse sergilensin bu üstün özellikler genellikle bir beceride görülmektedir; nadiren de birden çok sayıda beceride görülmektedir. Savant sendromunun doğum öncesinde tanılanması henüz mümkün değildir.
Savant sendromu doğuştan olabildiği gibi edinilmiş bir sendrom da olabilmektedir. Diğer bir deyişle, doğum sorasında mevcut olup erken çocukluk çağlarında kendini belli eder ya da merkezi sinir sisteminin bir hasara uğraması sonucunda ya da bir hastalık sonucunda da ortaya çıkabilmektedir. Erkeklerde kızlara göre 4 ila 6 kat daha fazla görülmektedir. Aynı zamanda savant özellikleri bir spektrum içinde ele alınır. Diğer bir deyişle, savant beceriler bireylerde farklı düzey ve etkilerde gerçekleşir. Savant sendromu taşıyan her birey otizmli değildir; aynı zamanda, her otizmli birey de savant sendromuna sahip değildir.
KAYNAKÇA
Down, J. L. (1987). On some of the mental affections of childhood and youth. London: Churchill.
Kırcaali-İftar, G. (2014). Otizm spektrum bozukluğuna genel bakış. E. Tekin-İftar (Editor). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar ve eğitimleri. Ankara: Vize Yayıncılık.
Treffert, D. A. (1988). The idiot savant: A review of the syndrome. American Journal of Psychiatry, 145(5), 563-572.
Treffert, D. A. (1989).  Extraordinary people: Understanding Savant Syndrome. Lincoln, NE: iUniverse.com.